LỊCH SỬ DỊCH THUẬT VIỆT NAM

Dịch thuật là việc đem thông tin được diễn đạt bằng ngôn ngữ này chuyển tải sang một ngôn ngữ khác mà vẫn giữ nguyên ý nghĩa và nội dung của nó. Dịch thuật ra đời để thực hiện sứ mệnh là chiếc cầu nối giúp cho những người không cùng ngôn ngữ có thể hiểu nhau.

Từ xưa đến nay, dịch thuật đóng vai trò quan trọng trong lịch sử của các dân tộc. Đó là một quá trình kép, bởi dịch thuật không chỉ chuyển tải ngôn ngữ mà còn là quá trình chuyển tải văn hóa. Và tùy từng giai đoạn lịch sử mà vai trò của dịch thuật có sự khác nhau.

Lịch sử dịch thuật Việt Nam gắn liền với lịch sử chữ viết. Bởi chữ viết Việt Nam trải qua ba giai đoạn, từ chữ Hán đến chữ Nôm và sau đó là chữ Quốc Ngữ. Mỗi giai đoạn chữ viết đều phát sinh nhu cầu chuyển tải ngôn ngữ nhằm truyền bá tư tưởng văn hóa vào tầng lớp nhân dân.

Chữ Hán và tiếng Hán xuất hiện từ những thế kỷ đầu công nguyên, nó trở thành phương tiện ghi chép và truyền thông của người Việt nhằm phát triển văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, chữ Hán không thể đáp ứng nhu cầu diễn đạt bằng lời của người Việt nên chữ Nôm ra đời – đây là một loại văn tự được xây dựng trên cơ sở đường nét, thành tố và phương thức cấu thành của chữ Hán để ghi chép từ Việt và Tiếng Việt. Sau đó, để hoàn chỉnh và khai thác tối đa ngôn ngữ trong việc truyền tài, diễn đạt các ý tưởng một cách nhanh chóng, dễ hiểu thì chữ quốc ngữ ra đời. Chữ quốc ngữ xuất hiện xuất phát từ việc truyền bá đạo Thiên chúa vào Việt Nam. Giám mục Alexandre De Phodes đã sử dụng chữ cái La tinh để phiên âm tiếng Việt, và cùng với nhiều linh mục dòng, các thầy giảng Việt Nam, cùng với sự cải cách của Pigneau de Behaine thì chữ Quốc ngữ mới ra đời với hệ thống chữ Việt mà chúng ta đang sử dụng ngày nay. Nhờ vậy mà chúng ta đã tiếp cận được với nhiều tác phẩm văn học từ các nước phương Tây cũng như các nước phương Đông khác.

Lúc đầu, những tác phẩm văn xuôi và thơ chữ Hán không phải dịch, bởi dân chúng và giới tri thức đều sử dụng tiếng Hán. Việc dịch các tác phẩm nước ngoài, đặc biệt là thơ Đường ở giai đoạn này chủ yếu là để bạn bè thưởng thức trong những buổi đàm đạo chứ không phải từ nhu cầu giới thiệu, truyền bá tư tưởng hay các tác phẩm văn học vào Việt Nam.

Đối với hình thức dịch chữ Nôm như: diễn âm, giải âm, diễn ca, diễn nghĩa thì các tác phẩm chữ Hán được dịch cho đối tượng tầng lớp bình dân và những người đang đi học.

Khi chữ quốc ngữ ra đời thì việc dịch thuật chuyển từ hệ chữ viết khối vuông (Hán – Nôm) sang hệ chữ Quốc Ngữ, dẫn đến sự đứt gãy về văn hoá truyền thống, nhưng lại góp phần chuyển tải những yếu tố văn hoá ngoại sinh – một yêu cầu tất yếu đối với quá trình hiện đại hóa văn hoá, đồng thời là nhịp cầu kết nối văn hoá truyền thống, khơi dậy những yếu tố nội sinh làm nền tảng cho quá trình phát triển theo hướng hiện đại.

Nếu dịch thuật cuối thế kỷ XIX chủ yếu với mục đích phổ biến chữ quốc ngữ thì đầu thế kỷ XX lại gắn với việc đáp ứng nhu cầu đọc và thị hiếu thẩm mỹ của quần chúng. Do đó, việc dịch thuật những tác phẩm văn học gắn với lịch sử của các nước trở nên phổ biến và quan trọng hơn, nhất là cao trào dịch thuật văn học cổ điển Trung Quốc đầu thế kỷ XX. Đối với việc dịch thơ thì Việt Nam có truyền thống dịch thơ Đường từ khá sớm, chủ yếu phát triển ở miền Nam. Bài thơ Đường được dịch ra chữ Quốc ngữ sớm nhất là bài “Văn lân gia lý tranh” của tác giả Từ An Trinh và do Trương Minh Ký dịch. Trong giai đoạn này, một dịch giả nổi tiếng đồng thời cũng là một nhà thơ trào phúng là Tú Xương đã có 81 bài dịch, trong đó 71 bài được dịch ra thể thơ thất ngôn bát cú, 10 bài dịch ra thể ngũ ngôn cổ phong. Tác phẩm dịch của ông có phong cách đặc sắc và mang một nét sáng tạo rất riêng. Phong cách dịch độc đáo này góp phần tạo nên chân dung một dịch giả trong lịch sử văn học Việt Nam.

Sau 1945, dịch thuật Việt Nam bắt đầu phát triển với hàng loạt bản dịch các tác phẩm tiêu biểu của nền văn học thế giới, cùng những bản dịch trên báo chí, những bài dịch lý thuyết văn chương, những tài liệu về chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa và những bản dịch nổi tiếng nước ngoài của những tác giả nổi tiếng (Ngô Tất Tố, Vũ Ngọc Phan, Hoài Thanh, Nguyễn Huy Tưởng, Phan Khôi, Tố Hữu, Nguyễn Đình Thi, Hoàng Trung Thông, Nguyễn Xuân Sanh…).

Sau năm 1975, đất nước hoàn toàn thống nhất, ngành xuất bản sách phát triển cùng với số người dịch ngày càng tăng. Các tác phẩm văn học từ các nước: Nga, Đông Âu, Cu Ba, Mỹ Latinh… với những dịch giả tài ba như: Trương Chính, Phan Ngọc, Dương Tường, Nguyễn Trung Đức, Lê Khánh Trường… ngày càng khẳng định vai trò của dịch thuật và hình ảnh của các dịch giả trước công chúng.

Và ngày nay, trong quá trình hội nhập và phát triển kinh tế, việc di chuyển giữa các quốc gia ngày càng trở nên phổ biến và dễ dàng. Dịch thuật Việt Nam không chỉ dừng lại ở việc dịch các tác phẩm văn học mà còn dịch thuật các tài liệu thuộc các lĩnh vực chuyên ngành khác, các hồ sơ, giấy tờ xuất – nhập cảnh … nhằm đáp ứng nhu cầu của mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội.

Hiện nay thành phố Hồ Chí Minh có hàng trăm công ty dịch thuật, tuy nhiên cũng chỉ có khoảng trên dưới 10 công ty dịch thuật có uy tín với bề dày kinh nghiệm.

Công ty dịch thuật Phú Ngọc Việt chúng tôi tự hào là một trong những công ty có uy tín với quá trình hình thành và phát triển hơn 10 năm. Hãy truy cập vào trang web: https://pnvt.vn/ để tìm hiểu thêm về chúng tôi và sử dụng dịch vụ dịch thuật cũng như các dịch vụ khác của chúng tôi các bạn nhé./.

Nguồn tham khảo: Internet